|
2011; 7
mei - 7 juni;
Christa Schwarztrauber, typografische bladen en boeken;
hoogtepunten uit HANDWERKSTATT
FLIEGENKOPF
Aan het einde van het 'loodzet-tijdperk' ook
wel 'de Boekdruk' genoemd, zo in de jaren rond 1950
en na dus vele honderden jaren waarin de kultuur in brede zin
gedragen werd door het door ieder gekende en gerespecteerde begrip
bij uitstek: 'DE BOEKDRUKKUNST' groeide Christa Schwarztrauber
in Zuid-Duitsland op in een mooi en gezond familiebedrijf. Na
de volledige opleiding en de juiste diploma's op zak, zag ze
meteen in wat de positie van het bedrijf in deze vorm was en
nam de beslissing dit deel van het bedrijf af te sluiten. Uit
liefde en respect voor het beroep besloot ze toen tevens om het
bedrijf, in eigen beheer, als museum-werkplaats voort te zetten;
dat was het begin van een specialisatie in juist het mooiste
deel van het vak de hogeschool-typografie. Ver weg van
de 'broodzetterij' concentreerden haar bezigheden zich op het
artistieke deel van wat de onlosmakelijke twee-eenheid is van
Ambacht & Kunst.
  
Vanaf dat moment is de typografische vorm die haar werk kenmerkt
geconcentreerd op de inhoud van het woord waaraan het dienstig
is. Ze gaat ook, dieper dan de alleen de intelectuele inhoud,
in op de taalkundige geschiedenis van het woord, de woordklank
en daarin de letterklanken, de ritmiek, en de poëtische
plek die de vorgevende elementen kunnen hebben in hun literaire-
en de daarmee samenhangende beeldende verschijningsvorm.
Christa Schwarztrauber heeft in haar drukkerij/uitgeverij een
lange reeks klassieke internationale namen, vrijwel altijd ook
vertaald in het Duits; daarnaast heeft zij veel ruimte gemaakt
voor hedendaagse en soms experimentele dichters en schrijvers.
Haar vakmanschap in zowel het grafisch vak als in het totaal
van de vormgevende beroepen ontwerp tot band en totale
uitvoering en vooral haar geestelijke wendbaarheid zijn
daarin kenmerkend. Plus een geweldig uitgewogen gevoel voor humor.
Kunst
en Ambacht; het evenwicht zoals getoond in
De onverbrekelijke eenheid
van kunst en ambacht en tegelijkertijd de helderheid van de scheidslijnen
tussen kunst en ambacht zijn in vrijwel geen enkele bedrijfstak
zo glashelder en geheel openbaar leesbaar als in de grafische
industrie. Een slingerbeweging van modieuse ontwikkelingen heeft
door alle tijden van de grotten van Altamira tot de London
Warfs, om 's-werelds twee absolute culturele hoogtepunten maar
meteen te noemen de publieke voorkeuren voor één
van de twee dan wel de voorliefde voor de kunsten dan wel de
voorliefde voor de ambachten doen prevaleren; wat nooit ten nadele
van de ander was omdat hun totale verwevenheid de noodzaak van
de een oproept om de ander te laten bloeien.
De definities voor de twee
zijn eenvoudig:
a. kunst is de manifestatie
van een filosofisch oorspronkelijk idee.
b. ambacht is een doelgerichte
bezigheid op grond van practische eisen.
Maar het moge duidelijk zijn:
geen kunst zonder ambachtelijke kennis; geen ambacht zonder kunstzinnig
inzicht.
De onverbrekelijke verbondenheid en niet aflatende wederzijdse
beïnvloeding is van dien aard dat het zinloos is een hiërarchie
te bedenken of na te streven. Natuurlijk heeft een ieder naar
eigen vermogen een eigen voorkeur; daarop een oordeel baseren
doet uit de aard der zaak een ander vermogen met andere voorkeuren
te kort en daarmee het geheel.
Zo is dan strikt genomen een hedendaagse ets met de voorstelling
een Fries landschap geen kunst, maar ambacht, omdat een filosofisch
oorspronkelijk idee waarvan de manifestatie een voorstelling
van een Fries landschap oplevert uiterst onwaarschijnlijk is.
Landschapsafbeeldingen zijn een gegeven in de kunst en kunnen
zo dus niet meer een vanuit een nieuw inzicht tot standgekomen
genre gaan vormen dat bijdraagt tot filosofische / kulturele
nieuwe inzichten. In door ons als 'mooi' gewaardeerde gevallen
spreken we van 'prenten voortgekomen uit de perfecte beheersing
van het métier' / in eenvoudig Nederlands: 'goede ambachtelijke
prenten'. Uiteraard zijn er afleidingen van het 'Fries landschap'
die bruikbaar zijn in het proces van manifestatie tot een filosofisch
oorspronkelijk idee; die zullen vaak als 'mooi landschap' minder
hoge ogen gooien en dat is maar goed ook, want dat willen
ze niet zijn.
Evenzo is de perfecte toepassing van de wetmatigheden binnen
de typografie geen kunst, maar een prachtig ambacht
In mijn persoonlijke opleiding tot kunstenaar aan de Rijks
Academie van Beeldende Kunsten leerde ik, als ambacht, een perfect
ei graveren omdat de vakkennis daarbij opgedaan het mogelijk
zou maken om iedere andere gewenste vorm juist die plasticiteit
mee te geven die de gedachte waaruit hij voortkwam zou helpen
manifesteren. Om dezelfde reden leerden studenten grafiek het
vakbekwaam omgaan met typografie op een gelijk niveau met lithografie,
droge-naald en etsen, zeefdrukken en hout-en lino druk, naast
het omgaan (tekenen) met lithokrijt, etsnaald en bruineerstaal,
afdek- en kwast technieken, en snijden, hakken en al wat verder
denkbaar is om een voostelling te maken die te drukken is; uiteindelijk,
samen met lessen sociologie, filosofie, kunste en cultuurgeschiedenis,
wiskunde/perspectief, basis-Latijn, Frans, Italiaans, kostuumkunde,
anatomie, en noem maar op wat er van stal werd gehaald om het
denken te stimuleren, kwamen we dan tot de ingang van de weg
naar zelfstandig kunstenaarschap dat voor alles oorspronkelijkheid
en verantwoordelijkheid ten opzichte van het vak vereiste.
Ter zijde opgemerkt is het juist wanneer u vermoedt dat een en
ander niet op enkele zaterdag-ochtenden tesamen gedrukt kon worden
zoals ik onlangs hoorde als voorstel voor een voldoende kunstopleiding,
maar in tenminste vijf jaar in werkweken van maandag tot vrijdag
van 9.00 uut tot 21.00 uur met twee maal een uur pauze en 's-zaterdags
van 9.00 uur tot 13.00 uur - dit soms voorafgegaan door een jaar
specialistische vooropleiding en soms gevolgd door één
of meer jaren specialisatie in een individueel atelier, wel of
niet als voorbereiding tot de Prix de Rome. En uiteraard is er
veel op die veel te dure en zware opleiding gemopperd; maar wanneer
ik nu dus door de EU betaald wordt om bijvoorbeeld in een Baltisch
land college te geven en voor het betreffende instutuut adviezen
te schrijven, dan kan ik dat niet alleen inspirerend en met kennis
van zaken doen, maar ook zo dat er doeltreffender met de middelen
kan worden omgegaan en het instituut en de studenten er ook op
langere duur echt iets aan blijken te hebben.
Tegen deze achtergrond is ook onze
indeling van het Fries Grafisch Museum tot stand gekomen: een
drukkerij/werkplaats waarin de werkzaamheden worden uitgevoerd
op het ambachtelijk-artistiek niveau als behorend bij een kleine
drukkerij in een willekeurige plaats in Friesland met eigen binderij
mogelijkheid, naast een vaste plaats voor een hoogte punt uit
de Friese drukgeschiedenis te weten de (door zijn kompleet zijn)
in Europa unieke Eekhoff atlas, met daarnaast de expositie-mogelijkheid
voor hedendaagse ontwerpers en kunstenaars van vrijwel altijd
bewezen internationaal niveau die ruim voldoende ambachtelijke
kennis hebben om daarmee in evenwicht te zijn en te blijven met
het niveau van de drukkerij en de atlas.
De tentoonstelling
van het werk van Christa Schwarztrauber is een schitterend voorbeeld
in dit verband.
|