2013 17 maart - 27 april; Roberta Vaigeltaite (woont en werkt in Vilnius, Litouwen) ARTIST'S-BOOKS Reizend door Europa kom je regelmatig heel bijzondere kunstenaars tegen. Vaak niet bejubelden door 'het circuit' ­ de internationale kunsthandel kan zich dat niet permitteren. Deze kunstenaars zijn vrijwel altijd intensief bezig met een veel omvangrijker cultureel werkveld dan de kunstmarkt; ze functioneren in hun sociale omgeving als de leraren die bewogen richting durven en kunnen geven vanuit een brede kennis en een intensieve betrokkenheid - bijna altijd gepaard aan opofferingsgezindheid; al was het maar het offer van de eigen creativiteit - de eigen creativiteit van de kunstenaar in hen die vaak moet wijken voor noden van anderen. Steevast echter blijken zulke kunstenaars een verborgen æuvre te hebben dat bestaat uit unieke objecten met versleutelde boodschappen, waaraan ze gestaag doorwerken (en wel degelijk ook in de perioden waarin ze zo bezig waren en zijn met de anderen - het blijkt vaak uit de onmiskenbare neerslag die dat heeft in het unieke werk. Het zijn de spreekwoordelijk geworden Emily Dickinsons van de stillere wereld; die blijft bestaan, hoe hard de luidruchtige wereld ook z'n trommen blijft roeren. Mijn ontmoeting met Roberta zelf en het werk van de kunstenares Roberta Vaigeltaite heeft al weer zo'n tien jaar terug plaatsgevonden; houtsneden toen, die (en helmaal niet quasi toevallig) terzijde lagen bij het bekijken van werk van anderen; ik durfde er eigenlijk nooit over te beginnen omdat het leek als het overschreiden van een privé grens. Toen de grote vellen met houtsneden gemaakt met onmiddelijk overtuigende vakkennis, maar meer nog en belangrijker, met een grote liefde gemaakt en van een sterk vertellend karakter. Voor alles was en is voor mij het overtuigend eerlijk-persoonlijke van haar werk, dat zich in de kunstenaarsboeken uit, die ze nu in het Grafisch Kabinet laat zien. Afgezien van de tweede laag, de inhoud waartoe je toch altijd pas later toetreedt toont zich haar authenticiteit in de keuze van het materiaal; in alles haar dagelijks materiaal. Opmerkelijk is daarnaast hoezeer Roberta haar geheel eigen grafische kunst, de onderdelen bestaande uit in eerste instantie als zelfstandige kunstenaarsgrafiek gemaakte prenten, in deze kunstenaarsboeken behandelt; genadeloos en intesief omgezet tot het gelijkelijk verwant is geworden aan het aan Merz-art herinnerende overige materiaal. Haar beeldtaal is er een die bescherming vindt in Het Boek, het boek als plaats waar de metaphoren in hun eigen gedaanten kunnen ontwikkelen tot de onderdelen van een zich los daarvan (er boven, er onder, en als ware het dooreengevlochten) ontwikkelende vertelling die zich niet meer alleen in het filosofisch speelveld van de maakster afspeelt, maar die zich onotkoombaar meester maakt van de 'beschouwer/lezer - hem kneedbaar maakt en laat komen tot een geleide interpretatie (de toeschouwer zal alleen als bijzonder intieme huisvriend volledig kennis kunnen dragen van de volle betekenis). Natuurlijk kan ik niet bevroeden hoe het een toeschouwer vergaat die niet als ik in zijn jeugd ondergedompeld is geweest in de literatuur van de grote Russen zodat enig begrip van 'de wereld' dichter bij is- hoezeer nu net die (voor hen soms ervaren als)'bezettersliteratuur' het mij mogelijk maakt eenvoudiger toegang tot dit werk te krijgen is mogelijk toch ook pijnlijk (daarmee echter tevens meer binnen zielsberijk). Zo zou ik ieder die een beetje z'n best wil doen willen aanraden de Frans-Joods-Amerikaans, maar voor alles Litouwse schrijver Roman Kacew te lezen; beter bekend als Romain Gary of ook Emile Ajar, of Fosco Sinibaldi, of René Deville; ja, ja, allemaal erg verwarrend, maar niet verwarrender dan het leven van mensen die verder hebben moeten leren (en willen) kijken dan de eigen altijd omstreden en domme landsgrenzen. Dat konstruktivistisch/optische kunst van Kazys Varnelis en fluxus (George Maciunas) kunstvormen zijn die uit een Litouwers voortkwamen mag geen verwondering wekken, net als de liefde voor mail-art in dit land. Hen allen bindt het noodzakelijk 'verstoken' vertellen. Naast monumentale grafiek maakt Roberta, en dat is wat nu uit haar unieke privé verzameling te zien is boeken/boekobjecten als neerslag van haar meest individuele levensmomenten en de momenten die ze met haar intimi deelt - we mogen haar slechts dankbaar zijn even te mogen meekijken in de wereld waar haar passies liggen: haar gezin haar vrienden en haar leerlingen in een allesbehalve eenvoudige wereld die ze overigens zonder schroom het volle tegenwicht geeft dat haar gegeven is.       INDEX