de 2011 uitgave van carpe
plumbum en Atelier
It Plein 19
een samenwerking - Thomas Siemon* - working together
Joseph Johannes Visser* & Monika Götze*
in
The
Geo Milev Project:
'Septemvri' / 'September'

first dummy
This page gives (with
a few first printing proofs of some of the pictures) the backgrounds
to the project;
together with the first draught (of the principals for the composition of the pages in
pencil) for the lino-cuts.
Een Nederlandse tekst-versie
van de introductie tot Geo Milev door J.J. Visser
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - André
Ligthart Schenk: Over de vertalers
The dedication
to Julia Tsenova / De opdracht aan Julia Tsenova,
by Joop Visser
April / May 2011:
the publication of the epic poem / de uitgave van het episch
gedicht / die Ausgabe von
'SEPTEMVRI'
by Geo Milev
translated from the Bulgarian
into English by / vertaald uit het Bulgaars in het Nederlands
door J.J. Visser; von Monika Götze Deutsch-übertragen
The edition has 36 illustrations
(printed as double pages) / de uitgave heeft ruim 35 illustraties
(gedrukt over dubbele pagina's)
directly printed by Thomas Siemon from the original lino-cuts
by / gedrukt van de originele lino-sneden van J.J. Visser
Editors are / Uitgevers zijn
carpe-plumbum; Leipzig, Deutschland in cooperation with
It Plein 19; Easterlittens, Nederland
text computer set and printed
in seperate booklets bound in the overall portfolio:
Bulgarian (cyrillic), English, Nederlands, und Deutsch
teksten gezet op de computer
en geprint; vervolgens als zelfstandige boekjes (als het gehele
boek hand-)mee-ingebonden:
Bulgaars (cyrillisch), English,
Nederlands en Deutsch
Teksten en beeldmateriaal onder beschermd copyright van Joseph
J. Visser en Monika Götze
texts and pictures under protected copyright of Joseph
J. Visser and Monika Götze
"In the many long years I worked
on this projects I have come to the conclusion that the first
and foremost reason why I fell for Milev's 'Septemvri' from the
first split second I started reading it, is that it is in this
very way that I see a reason for art."
Joseph J. Visser

The introduction to the poem 'SEPTEMVRI',
English: 'September', by Geo Milev;
born as Georgi Kasabov Milev; January 15, 1895 in Radnevo, Stara
Zagora - killed (shortly? after) May 15, 1925 in Sofia - as his
wife had foretold*, as the result of the publication of the poem
'Septemvri' - the poem that most explicedly summed it all up.
*Leda Mileva, the daughter of Geo Milev and the actress
and intellectual Mila Keranova (with whom he discussed the arts
in general and in its finest peculiarities), in "Footsteps
on the Stairs": "My mother has often told me that as
soon as she read the first few sections of the then unfinished
poem 'September' she saw herself as a widow and her children
as orphans. She did not conceal from her husband this terrible
premonition. But he only laughed and tried to reassure her. 'This
is a literary work; have no fear! Don't cry, it's useless, no
one and nothing can stop me. I must finish and publish this poem.'
"Unforutnately poets are of the court, Fortunately their
poems are not."; from: The Apocryphal Story of Porcelain,
by Ivan Krustev.
With these words Ivan Krustev (born 1965, a post-graduate student
Philosophy at Sv. Kliment Ohridski University, Sofia when published
in "An Anthology of Contemporary Bulgarian Poetry"
in 1994) makes us reflect on the position of the arts, the makers,
and the function of both in a new Europe of which Bulgaria obviously
is a principal part (though it may seem that Trojan wars go a
long way). He has the view that poetry exists when shared. Hence,
or were it the events in the 1960s en '70s, his Bulgarian samizdat
activities. A view so much in contrast to the view that the arts
are before anything a personal matter - as ultimately in Emily
Dickinson's work (1830 - 1886, Amherst, Massachusetts).
Awareness of a meaning in works of art, much beyond the personal,
is deeply rooted in Bulgarian society. Flaming discussions never
were much of a surprise. For some time new however were the bitter
career-distructing condemnations of the communist era, such as
the banning of the famous poet Konstantin Pavlov (born 1933)
as a result of his books with a satirical vision on the communist
order - which would be countered by the unheard-of ten thousand
copies of a poetry publication in 1991 finding an audience.
The outstanding, and internationally awarded composer Julia Tsenova,
July 30, 1948 April 11, 2010, after being told-off for
her orchestral movement "Village Feast" were 'not festive
enough', was so clever to announce her works as 'concentrating
on the eduction of children' - the only formula to get away with
the music she simply could not but write.
There has always been this wide field between the silences of
the 'Emily Dickinson idea' and the harshly outspoken 'conclusions'
of 'communist' or 'populist' 'party committees (more often than
not fed by the talent-less and ill-humoured). All of us are (or
should be) still in shock about the 'entartete Kunst' activities
of the nazis that in a reaction could not but push the boundaries
of the arts in the absolute opposite direction in a next generation;
let us not forget: there is a next generation - very much alive
and kicking! Here we are, and always were, artists in a debate
(in, or outside the actual works of art) about the arts themselves,
and the functions of art.
|
"The poet Dimcho Debelianov fell. For what? For a Chimera.
For a meaningless illusion called Fatherland."
(Debelianov, 28 March 1887 - 2 October 1916, indeed the, running
from one job to another, and from war to war without much sense
of direction, meteorological clerk, leaving a fair volume of
symbolist writings, honored with 'Debelianov Nos' on Robert Island,
Southern Orkneys - Antarctica); Geo Milev publicly asked this
question, as such shedding light on a fair few things.
Geo Milev is one (amongst many) of the greater and more influential
Bulgarian poets and authors, in fact an outstanding moral and
spiritual mind. From an early age he is blessed, or cursed, with
a deep felt need for digging. A digging, a philosophers digg,
for unballasted -useful in all circumstance- ethics, deeper than
his master Pencho Slaveykov (the epic poem 'Kurvava Pesen', written
191112, published 1913; "Song of Blood" must have
been of great influence), in calling into question the essential
aspects of the life and spirituality of his, the Bulgarian, people
and of its intelligentsia. Milev would, as no philosopher befor
him, depict the pointless and absolute devastation that an idea
as ''fatherland' with such entity as race, or etnicity, ('lingual
root' for that matter) would come to. In this respect he goes
over the probably greater poet P.K. Yavoroff.
Both authors, Slaveykov and Milev, have an extraordinary international
view on culture. Though born in a Europe with a'kind-natured'
nationalist-movement (Grieg, Dvorak, Elgar, Bartok) as bon-ton,
they admired Victor Hugo. Most of Hugo's life-long development,
from a royalist background into a liberal-humanist by experience,
was towards never being kept prisoner in any movement other than
the one that would inflame him into freshly-inspired experiments
of writing.
Slaveykov (his father took up this family name after hearing
the nightingales - 'slavey' in Bulgarian - in his mother's village
Vishovsgrad), as a result of an accident fell ill and was left
with serious impairments, despite lengthy treatment in Plovdiv,
Sofia, Leipzig, Berlin and Paris. Obviously the visits to a wider
world influenced his views, as would this be the case for Milev's.
For the latter it would be the experiences first at the university
in Leipzig from where he travelled to other places, and later
when in Berlin for the treatment of his wounds from the First
World War battlefields, which caused him to loose an eye. (When
vanished from the earth in 1925 his body were later to be identified
due to the glass eye he was wearing. Portraits would for ever
be recognized from him hiding the lost eye by wearing a special
haircut.)
The international view and the contacts to go with it, for Bulgarian
artists as it is for all artiststs, were more normal than not.
Milev was influenced by the Belgian Author Maurice Maeterlinck.
With Emile Verhaeren he exchanged letters; the French that even
the Flemish were forced to learn being a useful medium.
Milev, hardly loosing time in adolescence, at the age of fourteen,
was the producer of hand-written newspapers and literary collections
in his home town, Radnevo. He studied in Sofia, and -as indeed
did Pencho Slaveykov- Leipzig and London -though at the time
as a 'post-symbolist in the modernist movement in Bulgaria' working
for the journal Listopad - as such claimed by the Italian futurists
-, he was introduced here to the Expressionist movement. Very
much so as the result of getting acquainted with Emile Verhaeren
(living in exile in London, and travelling to Moskou) /*1
Expressionism was the cultural movement originating in Germany
at the beginning of the 20th-century. It be the reaction to positivism
and other artistic movements such as naturalism and impressionism
seeking to express emotional experiences, the meaning of "being
alive", rather than physical reality. Milev's university
thesis was on Richard Dehmel./*1
When a seventeen year old in leipzig he sent home articles that
turned cultural traditions and concepts in Bulgaria upside down.
He could not but continuously do ardent efforts for the cultivation
of the "vigin soil", as he would call the lesser educated
people 'knowingly producing both flowers and weeds'. His enormous
willpower fueled an unmatched working capacity resulting in staggering
erudition, overwhelming to his opponents. Geo Milev may have
irritated many of his contemporaries with relentless and ruthless
opinions. When he was murdered by a regime that must have hated
him beyond comprehension, the most prominent intellectuals of
his generation would admit: "with his death something in
our souls broke forever". He was the embodiment of the hope
that 'the strong in spirit could prevail over the strong of the
day'. With the atrocities of the 1930s and 40s as an all time
low in civilization we seem to have hardly recovered. But with
this young man's "An ethical standard is not quite the same
as morals ... , ... a lawbook of the transient virtues of one
society or another, but a supreme duty of man to humanity.",
we are stuck with the idea of a Geo Milev being strong enough
to carry out his "supreme duty" and not seeing any
reason why others should not do so.
Early in 1916 he fought in the First World War, where he was
severely injured, loosing an eye. After a specialist operation,
and recuperating in Berlin he began to collaborate with the magazine
Aktion. When returning to Bulgaria he started to publish the
Bulgarian modernist magazine 'Vezni' or, in English ''Scales',
in Sofia (1919-1921).
Modernism can be viewed as a questioning of the axioms (as for
instance the existence of a compassionate, all-powerful Creator;
salient characteristic of modernism being self-consciousness)
of the (or indeed any) previous age(s).
To the magazine Scales he contributed as a translator, theatre
reviewer, director and editor of anthologies. The 10th issue
of the Vezni magazine of 1921 announced that an "Expressionist
exhibition" had been opened at the editorial offices. This
first exhibition of its kind featured "expressionistic,
cubistic, futuristic and primitivistic pictures, mainly original
drawings from France, Germany, Italy, Belgium, Russia, Poland,
Norway and Denmark, a total of 60 works of art". Articles
mentioned the names of Kandinsky, Marc Campendonc and Munch.
The address: 23 Maria Louisa Street, 3rd floor, studio and home
to the magazine's editor and publisher Geo Milev. It was a tipical
multi-functional room, with his daughters' beds placed behind
a red curtain - sickle and hammer emblazoned by Nikolai Hrelkov.
* That room witnessed the anxieties
and innovations in literature, art and theatre, as well as the
social, political and ideological movements of the most turbulent
times in Bulgaria. It was the fortress where the greatest agitator
of spirit, thinking, and morals in Bulgaria spent his life of
struggle.
In 1922 he joined the Communist Party. "The newest is the
greatest" being his creed, he engaged himself in a variety
of intellectual and social ideas and movements of the time; rather
that, Kandinsky to sickle an hammer, then not having tried to
keep away what was at the time already to be seen as the inavitable.
Such now sounding probably a bit naïf, we should keep in
mind that 'these communists' opposed with success some great
variety of the worst fascist-nationalist movements - it has taken
us many years to see that the problem is not so much in one or
other 'communist party' but rather in the 'embracing' of it;
that, or indeed being head over heels involved in any party or
movement.
In all his activities he was an avant-garde modernist - as such,
and being the director of the National Theatre, he stressed highly
experimental directorial methods, and introduced the audiences
to both newly staged Greek drama, and modern playwrights (the
German Ernst Toller for one)
In his new magazine 'Flame', 1924-1925, he published the poem
'September' an epic drama. It describes the brutality and the
brutal suppression of the Bulgarian uprising of September 1923
against the military coup d'état of June 1923. In the
terror following the explosion in the St. Nedelia cathedral,
he was arrested, "brought to trial and found guilty of violating
the Law for the Protection of the State, with the publication
of his poem September" and thus he "vanished".
This not very accurate record of events has a modern version:
"He was murdered in prison after being accused of taking
part in the St Nedelya Church assault". This assault was
a terrorist attack on St. Nedelya Church in Bulgaria. It was
carried out on 16 April 1925, when a group of the Bulgarian Communist
Party blew up the roof of the St Nedelya Church in the capital
Sofia. This occurred during the funeral service of General Konstantin.
Some how 'important people' survived. In the aftermath Milev's
fate remained unknown, but later it was found out that after
being sentenced to one year in prison and a financial punishment,
he was taken for a "short interrogation" during which
he was strangled the day after the verdict and then buried in
a mass grave. His body was found when in the 1950s a mass grave
with victims of 1925 was discovered during the construction of
a dam. His body was identified due to the glass eye.
Geo Milev stated that the final achievement for mankind would
be the constant strive for supreme ethics: "ethics are not
quite the same as morals", "not a lawbook of the transient
virtues of one society or other but the supreme duty of man towards
humanity". He would talk about the artist, and mean the
individual, society, nations as a whole and beyond that. In the
"supreme duty" he saw there for himself he could see
no reason for others not to stand firm for this. Following the
events in autumn 1923 when the "ideologists and leaders
deserted their calling and the entire Bulgarian intelligentsia
submissively retreated" he saw no other way than to declare
a personal war on the state, and he fought in the way he had
fought against baseness and conservatism in art: with intellect,
erudition, inspiration, talent, willpower and the criteria of
free human spirit. He called the "cultured community"
to contribute to his new magazine 'Plamak' in an appeal for a
combined effort against terror. His ultimate goal: "to illuminate
the way to the new future when the human spirit will throw off
the tyranny of darkness and the abusive violations of life".
Milev called for a rule of law, compassion, and reason to overcome
the raging policed injustice which had caused the prudent to
lie low - This call "To be human means first and foremost
to be whole", as he wrote shortly before his death is very
much his epitaph.
He left us with the highlights: The Cruel Ring (1920), A Little
Expressionist Calendar for the Year 1921, The Commemoration Ceremony
for the Poet P. K. Yavoroff (1922), and The Icons Sleep (1922).
/*1 Emilia Saitscheva (Deutsch-Bulgarische Gesellschaft Hamburg):
< Geo Milev kam im Oktober 1914 nach Hamburg, um Dehmel persönlich
kennenzulernen. Da er aus London kam, wo er Verhaeren besucht
hatte, und da die Polizei eine englische Zeitschrift bei ihm
fand, wurde er verhaftet und ins Gefängnis in Altona, Katharienstraße,
eingeliefert, wo er elf Tage bis zur Klärung des Falls verbringen
mußte. Wie groß aber war seine Enttäuschung,
als er bei seiner Freilassung erfuhr, daß er umsonst nach
Hamburg gekommen war. Er schrieb seinem Vater: "Richard
Dehmel - unglaublich - ein 51jähriger Greis - hat sich als
Freiwilliger gemeldet. Jetzt soll er in Frankreich sein. Ich
habe sein Bild mit Uniform und Gewehr auf einer Postkarte gesehen...
Der Mann, der vorgestern noch begeistert Emile Verhaeren, den
belgischen Dichter, übersetzt hat; an diesem gleichen Tag
geht er als Freiwilliger nach Frankreich, Belgien zu verwüsten,
Verhaeren ins Exil zu verjagen... Es ist vielleicht ein Zufall,
in jedem Fall eine Katastrophe, eine moralische Katastrophe einer
großen Seele..." >
|
In order to get things in a right perspective Geo Milev
was certainly not just purely politically engaged, or a never-to-be-stopped
modern-art-lover it is a simple must to read his life story
from the point of view of his wife and daughter; as for instance,
from his wife, on the deviding screens in the room: "One
wall of his study was taken up by his large library, and the
opposite wall was formed by a screen which divided off the bedroom.
On the study side the screen was painted by Geo with cubist figures
and in the middle it had a small door with a curtain of dark
blue cloth to which I had stitched some golden stars and a crescent
moon cut out by Geo. By the table Geo had a small settee with
many cushions, painted by him and embroidered by me."
Much is to be found in: Footsteps on the Stairs, the preface
by Leda Mileva for: THE ROAD TO FREEDOM; Poems and Prose Poems
by GEO MILEV; Translated from the Bulgarian by Ewald
Osers; FOREST BOOKS/UNESCO LONDON * 1988 * BOSTON.
"Spijtig is dat dichters hovelingen
zijn, gelukkig is hun werk niet ver boven ons verheven";
uit: 'Het Apocrief Verhaal van Porcelijn' door Ivan Krustev.
Met die woorden doet Ivan Krustev (geboren in 1965, een kopstudie-student
filosofie aan de Sv. Kliment Ohridski Universiteit, Sofia, wanneer
dit gepubliceerd wordt in 'Een Anthologie van Hedendaagse Bulgaarse
Poezie" in 1994) ons nadenken over de positie van de kunsten,
de makers, en de functie van beide in een nieuw Europa, waarvan
Bulgarije een onverbrekelijk en grondleggend deel is (ook al
lijken soms Trojaanse oorlogen lange schaduwen te hebben).
Hij huldigt het standpunt dat poëzie (kunst in het algemeen)
bestaat bij gratie van een deelnemend publiek.
Zie daar de basis van, of was het eenvoudig de tijdgeest van
1960-'80, zijn Bulgaarse samizdat acties.
Dit standpunt staat in schril contrast met de zienswijze dat
kunst in de eerste plaats een individuele zaak is - zoals bij
het werk van Emily Dickinson (1830 - 1886, Amhurst, Massachusetts)
in ultieme zonderheid.
Bewustzijn omtrent een betekenis voorbij het 'persoonlijk
betekenen' als deel van een kunstwerk ligt diep ten grondslag
aan de Bulgaarse maatschappij. Hoog oplaaiende discussies waren
nooit weg. Nieuw op enig moment waren echter de bittere en loopbaan
vernietigende veroordelingen in de communistische tijd; zoals
de ban op het werk van de beroemde dichter Konstantin Pavlov
(geboren in 1933) als gevolg van zijn boeken waarin hij een satirische
visie laat zien op het communistisch stelsel - wat overigens
later, door de tijd eerder dan door inzicht, rechtgezet werd
door de niet eerder vertoonde oplaag van tienduizend stuks van
een poëzie publicatie die in 1991 een publiek vond.
Onder soortgelijke omstandigheden was de buitengewone, internationaal
gelauwerde componiste Julia Tsenova, 30 juli 1948 - 11 april
2010, slim genoeg om de muziek die ze uit innerlijke noodzaak
moest schrijven onder te brengen bij 'educatieve bezigheden voor
jongeren' toen ze terecht gewezen werd omtrent haar orkeststuk
"Dorpsfeest" met de mededeling dat het stuk "niet
feestelijk genoeg" was.
Er is altijd een enorme ruimte tussen de afgeschermde stilte
van het 'Emily Dickinson idee' en de brallerige uitgesprokenheid
van het soort 'communistisch -' of 'populistisch' 'partijcommittee'
(veelal gevoed door verzuurde talentloosheid). We zijn (of zouden
dat tenminste moeten zijn) allen nog steeds geschokt door de
nazistische entartete-kunst praktijken, die niet anders konden
dan een daarop volgende totale generatie in de absolute tegenover
gestelde richting te sturen.
We moesten dat maar niet vergeten, die generatie die er altijd
op volgt!: Hier zijn we, en zullen daar altijd zijn, die kunstenaars
in dialoog (binnen en buiten de restricties van de eigenlijke
kunstwerken) met de kunsten zelf, en met elkaar over de betekenis
en functie van kunst.
"De dichter Dimcho Debelianov is gevallen,
Waarvoor? Voor een chimère. Voor een betekenisloze illusie
die Vaderland wordt genoemd." (inderdaad die
Debelianov, 28 maart 1887 - 2 oktober 1916, van 12 ambachten
13 ongelukken, die als kip zonder kop van oorlog naar oorlog
holde; de metereologisch ambtenaar die meerdere symbolistische
bundels achterliet en geëerd werd met de vernoeming 'Debelianov
Nos" op Robert Eiland, op de Zuidelijke Orkney Eilanden
- Antarctica).
Het was Geo Milev die deze vraag, waarmee hij een ernstige discussie
opende, publiekelijk stelde.
Een introductie tot het gedicht:
'SEPTEMVRI';
Nederlands: 'September', geschreven door Geo Milev;
geboren als Georgi Kasabov Milev op 15 januari 1895 in Radnevo,
Stara Zagora - vermoord (kort na?) 15 mei 1925 in Sofia - als
door zijn vrouw voorspeld*, als gevolg van de publikatie van
'Septemvri', het gedicht waarin hij zijn kernvragen het meest
expliciet stelt.
*Leda Mileva, de dochter van Geo Milev en de actrice en intellectueel
Mila Keranova (de, elkaar overigens zeer liefhebbende, echtelieden
discussieerden voortdurend over de kunsten tot in de details),
in het voorwoord tot "Voetstappen op de Trap": "Mijn
moeder heeft me meermaals verteld hoe ze bij eerste lezing van
enkele delen van het toen nog onvolledig gedicht 'September'
wist dat zij als weduwe, en de kinderen als wezen zouden achter
blijven. Ze verborg die verschrikkelijke voorgevoelens niet voor
haar man. Maar hij lachte slechts en stelde haar gerust: "Dit
is een literair werk; wees niet bang! Huil niet, het zal zinloos
zijn; niets en niemand zal me kunnen stoppen. Ik moet dit gedicht
afmaken en het uitgeven."

(het gedicht heeft een zeer
sterk landschappelijke setting, de prenten volgen dat - the poem's
setting is deeply rooted in the landscape, the prints follow
that aspect)
naar
de complete serie schetsen / for all sketches
Geo Milev is één (onder velen) van de grotere
en invloedrijkere Bulgaarse dichters en schrijvers. Feitelijk
is hij onder de anderen een opvallende, morele en sprituele denker.
Al vanaf zeer jonge leeftijd is hij gezegend met, of vervloekt
door, zijn alles onderzoekende geest. Zijn onderzoeken, een filosofische
zoektocht naar ongeconditioneerde en in alle gevallen bruikbare
ethiek, gaan verder dan bij zijn voorbeeld Pencho Slaveykov (van
wie het episch gedicht 'Kurvava Pesen' - 'Lied van Bloed' - veel
invloed moet hebben gehad), waarbij hij de vragen stelt bij de
essentieële aspecten van het leven en denken van zijn, het
Bulgaarse, volk en de daartoe behorende intelligentia. Milev
zal, als geen filosoof voor hem, de zinloosheid en de absoluut
vernietigende kracht schilderen die deel is van het idee 'vaderland',
met zulke entiteiten als ras of etniciteit; 'taalkundige wortels'
zo u wenst. In dat aspect gaat hij verder dan de mogelijk grotere
dichter P.K. Yavorov.
Beide auteurs, Slaveykov en Milev, hebben een buitengewoon
internationaal georiënteerde visie op cultuur. Hoewel geboren
in een tijd die een 'vriendelijk-nationalistische' beweging tot
bon-ton heeft verheven (Grieg, Dvorak, Elgar, Bartok), bewonderen
zij Victor Hugo. Een groot deel van Hugo's ontwikkeling, van
geboren koningsgezinde tot door levenservaring tot liberaal-humanisme
gekomene, was erop gericht 'nooit gevangene te worden van een
andere beweging dan van degeen die hem vlammend inspireerde tot
nieuw-experimenterend schrijverschap'.
Slaveykov (zijn vader koos die familienaam na het horen van nachtegalen
-'slavey' in het Bulgaars - in zijn moeder's dorp Vishovsgrad)
was als gevolg van medische complicaties na een ongeval ernstig
gehandicapt; ondanks langdurige behandeling in Plovdiv, Sofia,
Leipzig, Berlijn, en Parijs. Uiteraard beïnvloedde de bezoeken
aan die wijde wereld zijn inzichten; zoals dat ook zou gebeuren
bij Geo Milev. De laatste deed zijn ervaringen op tijdens zijn
studie in Leipzig, waar vanuit hij ook reisde, en later Berlijn,
waar hij terecht kwam als gevolg de behandelingen aan zijn Eerste
Wereld Oorlog slagveld-hoofdwond, die hem uiteindelijk een oog
kostte (nadat hij in 1925 van de aardbodem verdween, zou het
glazen oog, dat hem zo karakteriseerde, veel later de identificatie
mogelijk maken. Z'n portretten zouden voorgoed gekenmerkt zijn
door de haardracht die het oog verbergen moest).
De boven-nationale kijk op dingen en de persoonlijke contacten
die daarbij horen, voor Bulgaarse zowel als voor alle andere
kunstenaars, zijn voor denkers eerder norm dan opmerkelijk. Milev
werd beïnvloed door de belgische schrijver Maurice Maeterlinck.
Met Emile Verhaeren wisselde hij brieven uit; het Frans, dat
toen ook Vlamingen verplicht waren te leren, was een zeer bruikbaar
medium.
Milev, die geen tijd verspeelde in de adolesentie, verzorgde
op vijftienjarige leeftijd handgeschreven kranten en literaire
verzamelingen in zijn woonplaats Radnevo. Hij studeerde in Sofia
en, net als Pencho Slaveykov dus, in Leipzig en London. In die
tijd wordt hij gerekend tot de 'post-symbolisten' werkend in
de 'modernistische beweging van Bulgarije' aan de krant 'Listopad'
- zo wordt verklaard door de Italiaanse futuristen - aldus wordt
hij geïntroduceerd in de 'Expressionistische beweging'.
Dat zeker als gevolg van zijn kennismaking met Emile Verhaeren
(die dan in ballingschap in Londen woont, en naar Moskou reist)
/*1
Het expressionisme was de culturele beweging ontsproten in het
Duitsland van het begin van de 20ste eeuw. Het moet gezien worden
als de reactie op het positivisme en andere artistieke bewegingen,
als naturalisme en impressionisme, die de emotionele ervaring,
het 'wezenlijke leven' probeert gestalte te geven, eerder dan
de uiterlijke vorm daarvan. In zijn afstudeer-scriptie gaat Milev
in op het werk van Richard Dehmel. /*1
Deze zeventienjarige, bijna afgestudeerde, in Leipzig schrijft
zijn artikelen naar een thuis in Bulgarije waar hij de culturele
tradities en waarden op de kop zet.
Hij kan het niet laten een voortdurende inspanning te doen om
de "ongeploegde grond", zoals hij de minder gestudeerden
noemt, "te bewerken" in zijn strijd tegen het "willens
en wetens bloemen en onkruid tegelijk te produceren". Op
zichzelf ideeën die tot zijn tijd en tot heel Europa behoren,
maar bij Milev wordt alles ontdaan van het vaak zo burgerlijk
dédain dat uit de machteloosheid van de ontwikkelden voortkomt
uit de angst voor wezenlijke zelfkritiek.
Zijn enorme wil voedt een onvergelijkbare werkkracht, die omgezet
wordt in een geweldige eruditie, en zo verpletterend is voor
zijn tegenstanders.
Geo Milev moet vele van zijn tijdgenoten hebben geërgerd
met onophoudelijke en meedogenloze meningsvorming en uiting daarvan.
Toen hij door het regime, dat hem elk voorstellingsvermogen
te boven gaand moet hebben gehaat, werd vermoord, zouden de meest
vooraanstaande intellectuelen van zijn tijd toegeven: "met
zijn dood is er iets in onze zielen voorgoed gebroken".
Hij was de belichaming van de hoop dat "de sterken van geest
zouden heersen over de waan van de dag". Met de verschrikkingen
van de 30er en 40er jaren als een absoluut dieptepunt in civilisatie
lijken we er nu nauwelijks van te zijn hersteld.
Maar met deze jongeman's woorden: "Ethische
principes zijn niet hetzelfde als moraal ... , ... een wetboek
van overdraagbare waarden van de ene maatschappij op de andere,
maar de hoogste plicht die een mens heeft ten opzichte van het
mensdom" blijven we achter met de gedachte aan
een Geo Milev die sterk genoeg was voor zijn 'uiterste plicht'
en die niet kan inzien waarom anderen die niet zouden moeten
doen.
Vroeg in 1916 vocht hij aan het front in de Eerste Wereldoorlog,
waar hij zwaar gewond werd en een oog verloor. Na een specialistische
operatie en een herstel-periode in Berlijn begon hij als medewerker
aan het blad 'Aktion'. Als hij terug keert in Bulgarije begint
hij met de uitgave van het Bulgaars modernistisch tijdschrift
'Vezni' of, in het Engels 'Scales', in Sofia (1919 - 1921)
[Tot het modernisme behoren de principiële vraagstellingen
(zoals die betreffende de vergiffenis en de almacht van een Schepper;
kenmerk van modernisme is Zelfbewustzijn) aangaande aannames
en/of verworvenheden van voorgaande tijdperken.]
Aan het tijdschrift 'Vezni' werkt hij als vertaler, theater recensent,
hoofdredacteur en samensteller van anthologieën.
Het 10de nummer, in 1921, van 'Vezni' kondigt aan dat een "Expressionistische
tentoonstelling" is geopend in de kantoren van de uitgever.
Deze eerste tentoonstelling in zijn soort toont "expressionistische,
cubistische, futuristische en primitivistische schilderijen,
voornamelijk originele tekeningen uit Frankrijk, Duitsland, Italië,
België, Rusland, Polen, Noorwegen en Denemarken, in het
totaal 60 kunstwerken". Artikelen vermelden de namen van
Kandinsky, Marc Campendonc en Munch. Het adres is Maria Louise
Straat 23, 3de verdieping, werkplaats en huisadres van de samensteller
en uitgever Geo Milev.
Het betrof een typische multi-functionele ruimte, met zijn dochter's
bed achter een gordijn - hamer en sikkel opgeborduurd door Nikolai
Hrelkov. Die kamer was getuige van de wervelingen en vernieuwingen
van het Bulgarije van die tijd. Het was de burcht van waaruit
de beweeglijkste, filosofische en morele denker van Bulgarije
zijn strijd leverde.
Ten einde de dingen in het juiste perspectief te plaatsen,
is het van groot belang Milev te leren kennen als liefhebbende
echtgenoot en vader, die van wandelen en bergbeklimmen houdt,
de natuur om hem heen observeert en daar van jongs af aan vele
tekeningen van maakt. Geo Milev was zeker niet slechts een politiek
geëngageerd kunstminnend modernist. Uit de mond van zijn
vrouw vertelt zijn dochter Leda Mileva: "Een muur van zijn
studeerkamer bestond uit zijn grote boekverzameling, de wand
ertegenover werd gevormd door een scherm, dat de slaapkamer afscheidde.
Aan de zijde van de studeerhoek was het scherm beschilderd door
Geo met cubistische figuren; in het midden was een doorgang afgeschermd
door een donker blauwe doek, waarop ik enkele gouden sterren
had geborduurd en Geo een uitgesneden vorm van de wassende maan
had aangebracht. Bij de tafel had Geo een klein bankje met veel
kussens, sommige beschilderd door hem en sommigen geborduurd
door mij"
Lees hiervoor Footsteps on the Stairs, met het voorwoord
van Leda Mileva in: THE ROAD TO FREEDOM; Poems and Prose Poems
by GEO MILEV; Translated from the Bulgarian by Ewald
Osers; FOREST BOOKS/UNESCO LONDON * 1988 * BOSTON.
In 1922 sloot hij zich aan bij de Communistische Partij: "het
nieuwste is het beste" tot zijn credo rekenend benaderde
hij vele intellectuele en sociale gedachten van zijn tijd, van
Kandinsky tot 'hamer en sikkel'. Dat moge nu wat naïef klinken,
maar we moeten ons ook realiseren dat deze soort communisten
met succes weerstand bood aan een grote verscheidenheid van de
verschrikkelijkste fascistisch-nationalistische bewegingen; het
zou nog enige jaren duren voor we konden gaan zien dat het probleem
niet zozeer zit in 'de één of andere partij', maar
in het kritiekloos omarmen ervan; of zoals mijn moeder (Elisabeth
J. van Zanten) het formuleerde: "Wanneer meer dan twee mensen
het meer dan twee dagen over meer dan twee dingen eens zijn moet
je héél erg gaan oppassen."
In al zijn activiteiten was hij avant-garde modernist - zo
dus ook benadrukte hij als directeur van het Nationaal Theater
nieuwe speel-methoden en introduceerde hij het publiek tot moderne
opvoeringen van het Griekse* drama en tot moderne toneelschrijvers
(waaronder de Duitser Ernst Toller).
*Hoe controversiëel ook, er is veel voor te zeggen in te
willen zien dat delen 'Griekse cultuur' zich tot 'Bulgaarse cultuur'
verhouden als de kunst van de Zuidelijke Nederlanden tot die
van de Noordelijke Nederlanden, soms gaat dat zelfs beslist verder;
een culturele realiteit die politiek nog steeds erg gevoelig
ligt.
In zijn blad 'Flame', 1924 - 1925, publiceerde bij het gedicht
'September' een episch drama. Het beschrijft de verschrikkingen
en de brutale onderdrukking van de Bulgaarse opstand van september
1923, overigens zonder de brutale wreedheden van de dorps-pogroms
te ontzien, tegen de militaire machstgreep van juni 1923.
In de terreur die volgde op de explosie in de St. Nedelia
kathedraal werd hij gearresteerd, "voor het gerecht gesleept
en schuldig bevonden aan het schenden van de Wet ter Bescherming
van de Staat, met de publicatie van zijn gedicht 'September'";
daarmee verdween hij van de aardbodem.
Deze niet al te heldere verslaglegging van de gebeurtenissen
heeft een nieuwe versie:
"Hij werd vermoord in de gevangenis na te zijn beschuldigd
deel te hebben genomen in de aanslag in de St. Nedelya Kerk".
Deze aanslag was een terroristische aanslag, uitgevoerd op 16
april 1925, waarbij een groep Bulgaarse partij-communisten het
dak opbliezen van de St. Nedelya Kerk in de hoofdstad Sofia.
Dit gebeurde tijdens de begrafenis-ceremonie voor Generaal Konstantin.
Merkwaardigerwijs ontkwamen alle 'belangrijke' mensen; enkelen
stonden brutaalweg 'toevallig' op het juiste moment buiten.
In de ontwikkelingen daarna bleef Milev's lot onduidelijk. Later
werd duidelijk dat hij na een veroordeling van een jaar en een
geldelijke boete was meegenomen voor "een korte ondervraging"
waarbij hij werd gewurgd (de dag na het vonnis) en werd begraven
in een massagraf. Zijn lichaam werd gevonden in de vijftiger
jaren, toen vele slachtoffers werden opgegraven bij de constructie
van een dam; zijn identificatie werd gedaan aan de hand van het
glazen oog.
Geo Milev's levensdoel voor de menselijke eenling, waar het
de verhouding tussen de ethica en moraal betreft en die hij uitdroeg
in zijn kunst, gold waar het hem aanging de natie als geheel
of zelfs verder.
Na het totaal instorten van moraal onder de intelligentsia in
en na de gebeurtenissen van de herfst 1923 zag hij geen andere
weg dan een persoonlijke oorlogsverklaring aan de staat.
Daarna vocht hij tegen stomzinnigheid en conservatisme in de
kunst: met intellect, eruditie, inspiratie, talent, wilskracht
en de criteria van de vrije menselijke gedachte. Hij daagde die
zwijgende intelligentia, en in feite alle cultureel betrokkenen,
uit deel te nemen in zijn blad 'Plamuk' in een roep om een gezamelijke
krachtsinspanning aan te gaan tegen alle terreur.
Zijn uiteindelijk doel: "de weg te verlichten naar een nieuwe
toekomst waarin de menselijke geest af zou rekenen met de tyrannie
van de duisternis, het machtsmisbruik ten aanzien van, en de
ongebreidelde verkrachting van het leven".
Milev riep op tot wettelijkheid in rede, en vooral compassie,
om zo het hoofd te bieden aan de razernij van pogrom en politiestaat,
waarin de fatsoenlijken terughoudend zwegen. Die oproep, "Mens zijn betekent op de allereerste plaats
een streven naar volledigheid.", een nogal cryptische
samenvatting van een uiterst gecompliceerde gedachtenstroom en
geschreven kort voor zijn dood, is alleszins zijn grafschrift.
Hij liet ons hoogtepunten na als: 'De Wrede Ring' (1920, Een
Kleine Expressionistische Kalender voor het Jaar 1921, De Herinnerings
Ceremonie voor de Dichter P.K. Javorov (1922) en 'De Iconen Slapen
(1922)
Joseph J. Visser, juni 2011
/*1 Emilia Saitscheva (Deutsch-Bulgarische Gesellschaft Hamburg):
< Geo Milev kam im Oktober 1914 nach Hamburg, um Dehmel persönlich
kennenzulernen. Da er aus London kam, wo er Verhaeren besucht
hatte, und da die Polizei eine englische Zeitschrift bei ihm
fand, wurde er verhaftet und ins Gefängnis in Altona, eingeliefert,
wo er elf Tage bis zur Klärung des Falls verbringen mußte.
Wie groß aber war seine Enttäuschung, als er bei seiner
Freilassung erfuhr, daß er umsonst nach Hamburg gekommen
war. Er schrieb seinem Vater: "Richard Dehmel - unglaublich
- ein 51jähriger Greis - hat sich als Freiwilliger gemeldet.
Jetzt soll er in Frankreich sein. Ich habe sein Bild mit Uniform
und Gewehr auf einer Postkarte gesehen... Der Mann, der vorgestern
noch begeistert Emile Verhaeren, den belgischen Dichter, übersetzt
hat; an diesem gleichen Tag geht er als Freiwilliger nach Frankreich,
Belgien zu verwüsten, Verhaeren ins Exil zu verjagen...
Es ist vielleicht ein Zufall, in jedem Fall eine Katastrophe,
eine moralische Katastrophe einer großen Seele..."
>
working on the dummy / werk aan de dummy
To the binding of the 80 exx. of the actual book
Dedicated to
Dr. Julia Tsenova; July 30, 1948 April 11, 2010.
The dedication of the 'Milev Project' to Dr. Julia Tsenova
Hind the climb of a stern, stone path in to the cold mountains,
Tucked away in the cradle of clouds I find the home of men.
From my chaise I stoop and admire dusk over the maple grove,
Frozen leaves more radiant red than flowers in early spring.*
Tu Du (± 830)
(* transl. J.J. Visser)
Dearest Julia,
We both love such poetry, as we both have a life to fill metaphors
to the brim, and taste these.
Reading such words we would feel the cold maple-sirup slowly
running thinner, and scented flavors releasing their odors in
our warming mouths whilst slowly sweetening our saliva. That
for only one aspect of such uni-verse.
But than you brought me nearer to the 'Yugoslav' border, and
while you told me of the war noises - so recent at that time
- you could not make your eyes even glance in that direction.
In fact a landscape much as the one we were in.
Away from all that, we descended to an bandoned church, the ruin
you and Sacho loved to go to, down a slippery path in to the
wooded hills.
It had rained all day, and we were happy, being free in an evening's
sun that limited the exhilaration till supper at night-fall.
We are both practical beings.
You pointed at some signs and scripts. Suggested a meaning. Not
to much as a translation, but rather as a way to have me suggesting
my nearest to heart associations with the spot and us - the way
we musicians seek for harmony and counterpoint when playing with
our black dots between and around our five or so lines.
I knew it was not the time to have the lengthy talk on Geo Milev's
Poem Septemvri I was then working on.
We would have needed a life-time. You coming from a background
that would have had to live through generations of the consequences,
and me coming from the other end of Europe with all the other
consequences, and here now both of us in a Europe struggling
towards, basically at least, a few humane values - and already
hardly even realizing the bliss of simply being here or where-ever
we should like to be without anyone's permission. We knew that
life-time were not to be.
Funny, we need not go through the details. We both know the works
of the other. I believe in what you do, and I am grateful to
know you to believe in what I do, and we can discuss the peculiarities
of the complex, and mathematical sounds of bells in a carillon,
or how to have half of one's listening brain in one's stomach
and one's bones in order to play a life-instrument successfully
to a computerized recording - or the complex methematical beat
tone and overtone series in bells of a carillon.
Without hesitation I use the present tense here, knowing you
like that, where, for what my life usually is about, a past tense
would be more appropriate.
The 'Milev Project' has worked it's way since I was a young man
and I first saw an English translation in 'Obzor' - the Bulgarian
London embassy's cultural magazine sent to me by my father "as
it might be of interest" - in the late sixties and early
seventies. Over the years I have seen many changes, first in
such translations, and later in Bulgarian adaptations of the
original, due to what different political developments wanted
to believe in, or rather wanted us to live with, and I sensed
there should be more.
All that has brought me into Bulgaria, an ever deepening experience,
visiting you - when invited by my colleague Darina Peeva Peeva
and the translator Margarita Peeva Peeva, both good and solid
friends - since you and I first met on the internet, via your
daughter Kristina Sandulova, my favourite pianist and lovely
friend. That was at a time we were both working on the poetry
of Ingeborg Bachmann.
Thank you for so many fine days and your ever inspiring company.
Love you,
Joop
|
Opgedragen aan
Julia Tsenova, 30 juli 1948 11 april 2010.
De opdracht van het 'Milev Project' aan Dr. Julia Tsenova:
Hind the climb of a stern, stone path in to the cold mountains,
Tucked away in the cradle of clouds I find the home of men.
From my chaise I stoop and admire dusk over the maple grove,
Frozen leaves more radiant red than flowers in early spring.*
Tu Du (± 830)
(* vert. J.J. Visser)
Lieve Julia,
We hebben beide een voorkeur voor deze vorm van poëzie,
doordat we beide een leven leiden dat zulke metaforen binnenste
buiten kan draaien. Wanneer we de woorden lezen voelen we de
koude maple siroop langzaam dunner worden en de geurige smaken
vrijkomen om ons speeksel te zoeten - om maar eens één
aspect van zo'n uni-versum te benoemen.
Gelijkelijk leidde je me dicht tot de grens met het voormalig
Joegoslavië. In het voorbijgaand vertellend van het zo recente
oorlogsgebulder, was het je onmogelijk zelfs maar in die richting
te kijken; naar een landschap zo gelijkend op dat waarin we liepen.
Weg daarvan glibberden we het bospaadje af naar je verstopte
kerk-ruïne.
De gehele dag had het geregend en we waren blij, voelden ons
vrij in de avondzon die onze opwinding tijd gaf tot de schemer
voor het avondmaal - we zijn ook beide erg praktische wezens.
Je wees tekens en letters aan. Suggereerde een betekenis. Niet
zozeer als vertaling, maar veeleer om aan mij persoonlijke suggesties
te ontlokken met betrekking tot plaats en gevoelens - zoals wij
musici gewoon zijn te zoeken naar harmonie en contrapunt in het
spel met de zwarte stippen op en rond een lijn of vijf.
Ik wist dat het niet de plaats noch de tijd was om het eens over
mijn Milev vertaling te hebben.
We zouden nog een leven nodig hebben.
Jij tegen de achtergrond van jouw ervaringen met de toch ook
al weer generaties die moesten voortgaan met de consequenties,
en ik van de andere kant van Europa dat zo vervuld lijkt van
z'n eigen toevallige consequenties. Zo stonden we beide in een
Europa dat nog maar net begonnen is aan het moeizaam leggen van
tenminste enige humane basiswaarden en toch ook beide nauwelijks
bewust van de zegening, daar op dat moment gewoon te kunnen zijn
zonder angst, of wie dan ook verantwoording schuldig te zijn.
We wisten dat zulk extra leven er niet zou zijn.
Grappig echter, wij hebben zulke details ook niet nodig. We kennen
elkaars werk; ik geloof in dat wat jij doet en ik ben dankbaar
en blij te weten dat jij gelooft in wat ik doe, om zo verder
te gaan met gesprekken over hoe te luisteren met je buik en botten
wanneer je een akoestische partij inspeelt bij een electronische
band, of over de complexe, mathematische slag- en boventonen
van de klokken in een carillon.
Zonder terughoudendheid gebruik ik hier de tegenwoordige tijd,
omdat ik weet dat jij daaraan hecht; voor alleen mezelf zou in
zulk verband eerder een verleden tijd passen.
Het 'Milev Project' begon ooit toen ik als jonge man een eerste
vertaling in het Engels las in 'Obzor' - het cultureel magazine
van de Bulgaarse Ambassade in Londen, me toegezonden door mijn
vader als "mogelijk interessant' - zo late zestiger, begin
zeventiger jaren. Door de jaren heen zag ik vele versies, eerst
in vertalingen, later in Bulgaarse bewerkingen van het origineel;
steeds in samenhang met de politieke realiteit van het moment.
Ik begreep steeds dat er meer moest zijn.
Dat alles heeft me naar Bulgarije gedreven, in een steeds verdiepende
ervaring en uiteindelijk uitgenodigd door mijn vakgenote Darina
Peeva Peeva, en de vertaalster Margarita Peeva Peeva; beide goede
en betrouwbare vrienden - het geheel in een stroomversnelling
nadat ik jou middels het internet leerde kennen via je dochter
Kristina Sandulova, mijn favouriete pianiste en dierbare vriendin.
Die kennismaking gebeurde rond onze bezigheden met de poëzie
van Ingeborg Bachmann.
Ik ben je dankbaar voor vele bijzonder prettige dagen; en je
mij altijd omringende, inspirerende aanwezigheid.
Ik hou van je,
Joop
|

first dummy
Iets over de tekst en de schrijver zelf en over tot stand
koming, vertalingen en betrokkenheid van de vertalers (Joseph
J. Visser en Monika Götze) bij die tekst door André
Ligthart Schenk:
De auteur en de vertalers
De meest dramatische gebeurtenissen krijgen
vaak de meest onschuldige benamingen: mei '40, 9-11. Zo onschuldig
is ook de titel van dit gedicht: september. Mooi nazomerweer,
warm gelig licht over glooiende heuvels, zonnebloemen. Maar ook
september van het dramatische jaar 1923. De maand waarin in Bulgarije
een opstand tegen de regering die in juni via een coup aan de
macht was gekomen, met veel geweld werd neergeslagen.
Hoe komt iemand (Joseph J. Visser) op het
idee een Nederlandse, een Duitse en een Engelse vertaling te
moeten maken van een gedicht van een Bulgaar, over een gebeurtenis
uit de Bulgaarse geschiedenis. En waar komt de energie vandaan
om van dit gedicht een zeer bewerkelijke uitgave te willen maken
met meer dan dertig linosneden en een vertaalster zover te krijgen
dat ze er een Duitse vertaling van maakt. En waar haal je de
moed vandaan om op eigen kracht Bulgaars te leren.
Verwacht niet een éénduidig
antwoord op deze vragen. Antwoorden bij benadering maken (hoop
ik) duidelijk waarom deze uitgave van de lezer tenminste een
fractie van de energie en concentratie verdient, die de makers,
met Joseph Visser voorop, eraan hebben besteed. Joseph John Visser
is de initiator van dit project. Hij maakte de vertaling in het
Nederlands en het Engels en de 36 linosneden. Monika Goetze maakte
in samenwerking met Joseph de vertaling in het Duits. Thomas
Siemon (uigeverij Carpe-Plumbum te Leipzig) zette en drukte samen
met Joseph deze uitgave.
Het is niet voor het eerst dat Joseph aandacht
wijdt aan Bulgaarse dichters. In 1986 (vertaalde en) maakte hij
al een schitterende map met gedichten en prenten getiteld: Zes
Bulgaarse Dichters. De map bevat twaalf gedichten van zes dichters
met uitgesproken anti-fascisten opvattingen. En sinds die tijd
is het contact met de Bulgaarse kunst en kultuur nog veel intenser
geworden. Joseph leerde de pianiste/componiste Julia Tsenova
kennen (aan wie de uitgave is opgedragen) en later ook de beeldend
kunstenares Darina Peeva. Bulgarije is een land met een enorme
wetenschappelijke en culturele traditie. Ook daarop wil Joseph
met deze uitgave de aandacht vestigen.
De aanraking met Geo Milev dateert uit de
jaren rond 1970 toen hem het culturele tijdschrift Obzor onder
ogen kwam. Hierin verscheen werk van Bulgaarse auteurs in Engelse
vertaling. Het trof hem en hij wilde precies begrijpen wat er
stond. De bestaande vertalingen in het Engels en Duits bevredigden
hem niet. Gestimuleerd door zijn persoonlijke contacten met Bulgaren
heeft Joseph zijn kennis van het Bulgaars zo vergroot dat hij
echt ging begrijpen wat er staat.
En wat er staat greep hem zo aan dat hij er iets mee moest. Hij
herkende in Geo Milev de Europeaan, de dichter en de denker met
een uitgesproken oordeel over de verantwoordelijkheid van de
mens voor zijn eigen (wan)daden.
Wat hem aangreep was zowel de literaire schoonheid
van klank en ritme en beelden, als de politieke/ethische inhoud.
September lezend valt het op dat Milev schrijft in de traditie
van de Atheense tragedies, van Sophokles (496-406 v.C.) bijvoorbeeld,
net zo ritmisch, stuwend en beeldend. De politiek/ethische inhoud
is de reden dat deze uitgave er nu moet komen. Nu anti-intellectualisme
en exclusief denken (Wij tegenover Zij) in de mode is. Nu door
bestuurders getracht wordt kunstenaars het zwijgen op te leggen
en nationalisme met een zachte G, maar ook in andere tongvallen
wordt beleden. Dit 'Milev avontuur' zoals Joseph het eens noemde,
is een internationaal, ongesubsidieerd, literair en intellectueel
project met een politieke en ethische dimensie. U bent gewaarschuwd!
Naast Joseph heeft Monika Götze een belangrijke
bijdrage geleverd aan deze uitgave. Zij is literair vertaler
Nederlands - Duits en docent Duits op een hogeschool. Ze heeft
al eerder met Joseph samengewerkt en daarbij ondermeer gedichten
van Joseph vertaald en van Dorine Spoel die door Joseph zijn
gedrukt. Ze heeft Joseph's rede voor het Gutenberg Gesellschaft
in Mainz (2006) vertaald en de toelichtende tekst bij de tentoonstelling
'11 maal Nederlands divers' ter gelegenheid van het tweede lustrum
van de Stichting Boek/Werk/Onderzoek in 2003. Om gedichten te
kunnen vertalen moet je volgens haar ook zelf dichter zijn en
daarom waagt ze zich er maar zelden aan. En uiteraard kun je
alleen iets vertalen als je de brontaal kent. Bulgaars kent ze
niet. Daarom vroeg ze Joseph om bij de vertaling naar het Duits
aanwezig te zijn. Ondersteund door Joseph's dichterschap, zijn
kennis van het Bulgaars, met daarnaast de Nederlandse en Engelse
vertaling, heeft ze het aangedurfd om haar ervaring als vertaalster
en de kennis van haar moedertaal Duits in te zetten voor dit
project.
Taal heeft verschillende dimensies. Naast
klank en betekenis heeft het in gedrukte vorm ook een typografische,
dus vorm-dimensie. Logisch (voor Joseph als grafisch kunstenaar)
om ook dit aspect in deze uitgave weer helemaal uit te buiten.
Dus een vier-talige uitgave. Kan bovendien achteraf haast niemand
in Europa zeggen dat hij van dit gedicht geen kennis heeft kunnen
nemen.
André H. Ligthart Schenk
Geo Milev: September. Der Autor, das Projekt und seine Übersetzer.
Von André Ligthart Schenk.
Autor und Übersetzer.
Oft erhalten die dramatischsten Ereignisse
die unschuldigsten Titel:
Mai '40 (Deutschland greift die Niederlande und Belgien an),
9-11 (Terroranschlag World Trade Center, New York). Ebenso unschuldig
klingt der Titel des Gedichts von Geo Milev: September. Warmes
Spätsommerwetter, sattes gelbes Licht über flimmernden
Hügeln, Sonnenblumen. Aber eben auch der dramatische September
von 1923. Der Monat, in dem in Bulgarien der Aufstand gegen die
Regierung, die im Juni durch einen Putsch an die Macht gekommen
war, blutig niedergeschlagen wurde.
Wie kommt jemand (Joseph. J. Visser) auf die
Idee, von dem Gedicht eines Bulgaren über die bulgarische
Geschichte eine niederländische, deutsche und englische
Übersetzung anzufertigen? Und was motiviert ihn, so viel
Energie in eine sehr aufwendige Ausgabe mit mehr als 30 Linolschnitten
zu stecken und einen Druckerkollegen, sowie eine Übersetzerin
für den deutschen Text zu gewinnen? Und außerdem noch
ohne fremde Hilfe Bulgarisch zu lernen?
Erwarten Sie bitte keine schlüssigen
Antworten auf diese Fragen. Der Versuch einer Annäherung
wird (so hoffe ich) immerhin deutlich machen können, warum
die vorliegende Ausgabe wenigstens einen Bruchteil der Aufmerksamkeit
und Konzentration verdient, die die Macher, allen voran Joseph
Visser, selbst in dieses Projekt gesteckt haben. Joseph John
Visser ist treibende Kraft und Initiator des vorliegenden Drucks.
Er übersetzte das Gedicht ins Niederländische und Englische
und aus seiner Hand stammen ebenfalls die 36 Linolschnitte. In
Zusammenarbeit mit Joseph übertrug Monika Götze den
Text ins Deutsche. Gesetzt und gedruckt wurde die Ausgabe von
Thomas Siemon (Verlag Carpe-Plumbum) und Joseph in Leipzig.
Dies ist nicht das erste Mal, dass sich Joseph
Visser mit bulgarischer Poesie beschäftigt: 1986 übersetzte
und druckte er eine Mappe mit Gedichten und Illustrationen mit
dem niederländischen Titel: Zes Bulgaarse Dichters (dt:
Sechs bulgarische Dichter). Die Mappe umfasst zwölf Gedichte
von sechs antifaschistischen Dichtern. Seit dieser Zeit ist der
Kontakt zur bulgarischen Kunst und Kultur immer intensiver geworden.
Joseph lernte die Komponistin und Pianistin Julia Tsenova kennen
(der diese Ausgabe gewidmet ist) und später die Malerin
Darina Peeva. Bulgarien ist ein Land mit weit zurückreichender
Kultur und hochentwickelter Wissenschaft. Auch hierauf möchte
Joseph mit dieser Ausgabe aufmerksam machen.
Joseph entdeckte Geo Milev in den 60er Jahren,
in einer Ausgabe der bulgarischen Zeitschrift Obzor. Hierin wurden
Arbeiten bulgarischer Autoren in englischer Übersetzung
publiziert. Milevs Zeilen interessierten ihn und er wollte wissen,
wie sie im Original lauteten, denn mit den vorhandenen Übersetzungen
ins Englische und Deutsche war er nicht richtig zufrieden. Angeregt
durch seine persönlichen Kontakte hat Joseph im Laufe der
Zeit sein Bulgarisch soweit verbessern können, dass er die
Gedichte im Original lesen und verstehen konnte. Und was er las
berührte ihn so tief, dass es ihn nicht mehr los ließ.
Er erkannte in Geo Milev den Europäer, den Dichter und den
Denker mit einer eindeutigen Haltung zur Frage der Verantwortung
des Menschen gegenüber seinen (Un-)Taten.
Was ihn bei Milev packte war sowohl die literarische
Qualität, Klang und Rhythmus, die Bildsprache, als auch
die politisch, ethischen Inhalte. September ist in der Tradition
der griechischen Tragödie geschrieben, wie man sie z.B.
von Sophokles (496-406 v.Ch.) kennt. Ebenso rhythmisch, vorantreibend
und bildhaft. Wegen seines politischen Themas, der ethischen
Problematik, ist September derzeit brennend aktuell und dies
der Grund für eine erneute Herausgabe zum jetzigen Zeitpunkt.
Jetzt, so Joseph, wo anti-intellektuelles und Exklusivdenken
(wir gegen die) Mode ist, wo Regierungen Künstler zum Schweigen
bringen wollen und Nationalismus in allen Schattierungen salonfähig
ist. Dieses "Milev-Abenteuer", wie Joseph es einst
nannte, ist ein internationales, finanziell unabhängiges,
literarisches und intellektuelles Projekt mit politisch, ethischer
Ladung. Wir haben Sie gewarnt.
Außer Joseph hat bei den Texten Monika
Götze einen Beitrag zu dieser Ausgabe beigesteuert. Sie
ist literarische Übersetzerin niederländisch
deutsch und Dozentin an einer niederländischen Fachhochschule.
Sie hat bereits wiederholt mit Joseph zusammengearbeitet und
Gedichte von ihm übersetzt. Joops Ausgabe mit Gedichten
von Dorine Spoel hat sie ebenfalls ins Deutsche übersetzt,
sowie Josephs Rede in Mainz für die Gutenberg Gesellschaft
(2006) und den Einführungstext für die Ausstellung
"11 maal Nederlands divers" (2003). Um Poesie übersetzten
zu können, sollte man eigentlich selbst Dichter sein, sagt
sie deswegen wagt sie sich nur selten daran. Und natürlich
muss man die Quellsprache kennen Bulgarisch aber spricht
sie nicht. Deswegen war ihre Bedingung beim September-Projekt,
dass Joseph bei der deutschen Übersetzung mit dabei sei.
Unterstützt von Josephs dichterischem Talent, seiner Kenntnis
der bulgarischen Sprache, und vor sich die niederländische
und englische Übersetzung, hat sie ihre Berufserfahrung
und ihr literarisches Wissen in die deutsche Übersetzung
einfließen lassen.
Sprache hat unterschiedliche Ebenen. Neben
Klang und Inhalt hat sie in gedruckter Form auch eine typografische,
also ein Formebene. Selbstredend (für Joseph als Grafiker
jedenfalls) hat er auch diese Ebene in nichts zu kurz kommen
lassen. Eine viersprache Ausgabe also. Immerhin kann nun niemand
in Europa behaupten, er habe keine Möglichkeit gehabt, dieses
Gedicht zu lesen.
André H. Ligthart Schenk
Copyright Texte und Illustrationen Joseph J. Visser
texts and pictures under protected copyright of Joseph J. Visser
Thomas Siemon, co-publisher in this project: printing (lino,
wood and computer-printer) & typography; final decisions.
Joseph J. Visser, co-publisher in, & initiator of this project:
translations (from Bulgarian into English & Dutch), lino
cuts wood cuts, & advices on colour and binding (and simply
doing the binding).
Monika Götze, translator of Dutch literature: translation
into German & the critical ear.
Wir möchten, zugegebenermaßen nicht ganz ohne Stolz,
noch erwähnen, dass dieses Projekt, passender könnte
es kaum sein, ohne finanzielle Förderung realisiert worden
ist.
Teksten en beeldmateriaal onder beschermd copyright van Joseph
J. Visser & Monika Götze
texts and pictures under protected copyright of Joseph J.
Visser & Monika Götze
Thomas Siemon, co-publisher in
this project: printing (lino, wood and computer-printer) &
typography; final decisions.
Joseph J. Visser, co-publisher in,
& initiator of this project: translations (from Bulgarian
into English & Dutch), lino cuts wood cuts, & advices
on colour and binding (and simply doing the binding).
Monika Götze, translator of literature
Dutch - did the German: translation (into German), & is the
critical ear.
Het project is, met enige trots, en zoals het dit
project betaamde, geheel zonder subsidies tot stand gekomen.
INDEX
|